امروزه حضور زنان در اجتماع به لحاظ بهره وری جامعه از توانمندیهای آنان و نیز بهره مندی زنان از امکانات متنوع جامعه امری مسلم و پذیرفتنی است ، تا حدی که حضور و مشارکت واقعی آنان به عنوان نیمی از منابع انسانی برای تحقق جامعه مدنی و نیز تسریع در فرآیند توسعه و تحقق عدالت اجتماعی امری ضروری است.

اهمیت توسعه در جهت تعالی انسانها ، کاهش نابرابری ها و ایجاد عدالت اجتماعی بر هیچ کس پوشیده نیست ، لذا با توجه به همه جانبه بودن مفهوم توسعه ، هنگامی روند توسعه سیر مطلوب را در جهان طی می کند که به گونه ای باشد که ضمن حفظ و تقویت شئون انسانی و تحکیم جایگاه زن در خانواده زمینه شکوفایی ابتکار و خلاقیت و پیشرفت را برای آنان ایجاد و امکان ارتقای فرهنگی و مشارکت سازنده و گسترده زنان را در تصمیم گیریها و پستهای مدیریتی فراهم آورد. چرا که شرکت معنا دار زنان در تصمیم گیریهای عمده فقط برای زنان مفید نیست ، بلکه جامعه از آن بهره می برد و زنان به عنوان پرورش دهندگان نسلهای آتی هر چه توانمند تر ، آگاه تر در عرصه توسعه اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی ظاهر شوند ، نسل آتی بیشتر از آن بهره مند می شوند و توسعه جوامع تنها با بودن زنان در کنار مردان در عرصه تفکر و خدمت معنی می یابد و بدون بذل توجه به کارآیی زنان ، توسعه و بازسازی دست یافتنی نیست. از سوی دیگر مهم ترین و حساس ترین وظیفه زنان پرورش و تربیت فرزندان است و البته در این باره زن و مرد هر دو مسئولیت دارند لیکن ثقل این کار بر دوش زنان می باشد.

 اگر زنان وظیفه سنگین و مقدس خود را به نحو احسن انجام دهند یک اجتماع بلکه جهان را به طور کلی دگرگون می سازند. بنابراین ، ترقی و تنزل ، پیشرفت و عقب ماندگی اجتماع در دست زنان و به اختیار آنهاست. در این نوشتار محورهای زن ، اشتغال و خانواده را مورد بحث و بررسی قرار می گیرد. مقدمه خانواده اولین و مهمترین واحد اجتماعی است و زن بعنوان مادر در خانواده نقش محوری و جایگاه ویژه ای دارد و به دلیل وظایف سنگین و مستمر در ایفای نقش های خانگی نیاز به حمایت اقتصادی و توجهات ویژه از سوی همسر و جامعه احساس می شود . با آنکه اولویت نقش مادری نسبت به نقش های دیگر زنان انکار ناپذیر است ولی در خانواده نقش پدری مردان نیز نباید در حاشیه قرار گیرد. بعلاوه ، حمایت از نقش مادری باید به صورت واقعی و اثباتی باشد نه به شکل اجبار و محدودیت در مورد نقش های دیگر زنان . این حمایتها می تواند با توزیع عادلانه درآمد خانواده یا اختصاص درآمد ویژه ای برای دوران بارداری وشیردهی مادران توسط دولت یا اختصاص حقوق ماهیانه برای زنان خانه دار باشد. در شرایطی که امکان حمایت اقتصادی از زنان سرپرست خانوار و نیز خانواده های نیازمند وجود ندارد ، ایجاد شرایط برابر برای اشتغال زنان لازم است. همچنین امکان استفاده از مهد کودک های ارزان و مناسب برای تمام اقشار زنان بویژه زنان نیازمند ، ضروری است تا زنان کم درآمد و نیازمند جامعه نیز فرصت اشتغال و کسب درآمد داشته باشند ."للرجال نصیب مما اکتسبوا و للنساء نصیب مما اکتسبن" این آیه حق کسب و کار را برای زنان و مردان هر دو قائل است. حق اشتغال و کسب درآمد اختصاص به مردان ندارد و حتی اولویت مردان در اشتغال نیز در اسلام مطرح نشده است و اینکه مردان نیاز بیشتری به اشتغال دارند ، چون معمولا سرپرست خانواده اند ، اگر چه به ظاهر دلیلی منطقی است ولی یک نظریه اسلامی نیست.

با این حال باید نسبت به زنان نیازمند که قدرت رقابت با مردان را در شرایط نابرابر اجتماعی ندارند و نیز در مورد خانواده هایی که به شدت به درآمد زن و مرد هر دو نیازمندند ، توجه و حمایت بیشتری صورت گیرد. همانطور که می بینیم در بعضی خانواده ها حتی از روی ناچاری کودکان به کارهای سخت و کم در آمد تن می دهند.

از آنجایی که مردان نسبت به زنان به طور طبیعی شرایط بهتری برای اشتغال دارند. لذا حمایت مضاعف از مردان آن هم با محروم کردن زنان نیازمند انصاف نیست و آن طور که عده ای ادعا می کنند حمایت از خانواده نیست چه بسا حمایت زنان نیازمند و محروم نسبت به مردان متمکن با ایجاد فرصت های شغلی ،خانواده های بیشتری را از فقر و نابسامانی نجات دهد . گرچه گمان می رود بیشتر زنان به دلیل وابستگی به مردان نیاز به کسب در آمد چندانی ندارند و یا زنان مسئولیتی در تامین معاش خانواده ندارند ولی در واقعیت مشاهده می شود که اکثر زنان شاغل به دلیل نیاز واقعی و نه سرگرمی صرف به کار خود ادامه می دهند و اکثر آنها در آمدشان را برای خانواده هزینه می کنند به فرض آنکه عده ای از زنان برای کار انگیزه های شخصی داشته باشند و نیاز مادی هم مطرح نباشد ، این موضوع چه اشکالی دارد؟ در حالیکه می بینیم مردان نیز از روی میزان نیازشان جذب بازار کار نمی شوند بلکه به دلیل علاقه و یا توانایی های خود گاه چندین شغل را با هم انجام می دهند. در این مقاله سعی شده است مطالب محوری در خصوص زن ، اشتغال و خانواده مورد بررسی قرار گیرد.

همکاری زوجین در خانه زنان به دلیل ویژگی های طبیعی و روانی اغلب مسئولیت ها و کارهای خاصی را با علاقمندی انتخاب می کنند اما گاه براساس نیازهای خود و خانواده یا به دلیل توانایی های خاص خود یا محدودیت ها ونیازهای جامعه در زمینه های دیگر نیز به فعالیت می پردازند. زن و مرد می توانند برحسب شرایط خانواده و توافق با هم ،مسئولیت های مشابه یا متفاوتی را قبول کنند.

مثلا اگر زن پا به پای مرد در تامین هزینه خانواده مشارکت دارد از مرد هم انتظارمی رود در ایفای مسئولیت های خانگی مانند نگهداری و تربیت فرزندان و امور داخل خانه با زن همکاری کند.تقسیم مسئولیت در خانواده برحسب علاقه شخصی ، توانایی و توافق زن و مرد است و تعیین تکلیف برای همه خانواده ها از طرف دولت و ترغیب الگوی سنتی در مورد کودکان برای پذیرش نقش های جنسیتی حتی اگر قائل به کارکرد مثبت این شیوه در همه اعصار و جوامع باشیم ، صبغه فرهنگی دارد نه دینی و بر حسب شرایط اجتماعی قابل تغییر است . حقوق اجتماعی زنان زنان عضو جامعه بزرگ انسانی هستند. مشارکت مؤثر و سازنده زنان در امور اجتماعی ، عقلا و منطقا این توقع را ایجاد کرده است که آنان همانند مردان شایسته شخصیت متعالی ، مستحق کلیه حقوق انسانی مساوی با مردان باشند. اما تاریخ ایران و جهان حکایت از رفتار نامطلوب اجتماعی نسبت به زنان دارد. سلوک و رفتار اجتماعی نوعا بر اساس و توانایی افراد جامعه پی ریزی می شود. موقعیت زنان ، عموما بستگی به قدرت مادی و به ویژه قدرت معنوی آنان دارد. بنابراین ، به طور خلاصه می توان گفت : ارتقای حقوق زن ، در حدود موازین اسلامی در گرو تلاش و تکاپو های متفکرانه زنان خواهد بود. حضور زنان در جامعه از دیدگاه اسلام در اسلام به زنان حق دخالت در امور اجتماعی، سیاسی و فرهنگی داده شده است، اما مشروط به حفظ عفاف و پاکدامنی و حریم انسانیت. اسلام از طرفی با حضور بی قید و شرط زنان در تمام امور و از بین رفتن حریم‏های اخلاقی مخالفت کرده و از طرف دیگر برای فعالیت‏های ضروری اجتماعی با حفظ عفت مانعی ایجاد نکرده است و راه اعتدال که سعادت آنان را در پی دارد در پیش روی آنان قرار داده است. به گفته استاد شهید مطهری‏رحمه الله: "اسلام در عین این که نهایت اهمیت را برای پاکی روابط جنسی به عمل آورده، هیچ گونه مانعی برای بروز استعدادهای انسانی زن به وجود نیاورده ا ست، بلکه کاری کرده که اگر این برنامه‏ها دور از افراط و تفریط اجرا شود، هم روحیه‏ها سالم می‏ماند، هم روابط خانواده‏ها صمیمی‏تر و جدی‏تر می‏گردد و هم محیط اجتماع برای فعالیت صحیح مرد و زن آماده‏تر می‏شود".

با بررسی تاریخ گرانمایه اسلام در می‏یابیم که اسلام هیچ گاه زنان را از حضور در امور فوق منع نکرده، بلکه در برخی مسائل مانند حج آن را واجب شمرده و در بسیاری موارد آن را مجاز دانسته است. در کتب تاریخی و روایی موارد زیادی از حضور زنان در عرصه‏های اجتماعی، سیاسی و فرهنگی در زمان رسول خداصلی الله علیه وآله و بعد از آن در زمان ائمه معصومین بیان شده است. در زمان رسول الله‏صلی الله علیه وآله برخی از اصحاب، زنان را از حضور در امور خارج از خانه منع می‏کردند، ولی با مخالفت آن حضرت مواجه می‏شدند که می‏فرمود:"انه لقد اذن لکن ان تخرجن لحوائجکن" ،" همانا خداوند به شما زنان اجازه داده است که برای برطرف کردن حوائج‏خود از خانه خارج شوید." در حوادث فتح مکه ذکر شده است که بعد از فتح مکه به دست‏ سپاه مسلمانان، زنان مکه نزد پیامبرصلی الله علیه وآله می‏آمدند و با آن حضرت بیعت می‏کردند. در قرآن کریم به بیعت زنان با پیامبرصلی الله علیه وآله اشاره شده است: "یا ایها النبی اذا جاءک المؤمنات یبایعنک علی ان لا یشرکن بالله شیئا ولایسرقن ولایزنین ولایقتلن اولادهن ولایاتین ببهتان یفترینه بین ایدیهن وارجلهن ولا یعصینک فی معروف فبایعهن‏"، " ای پیامبر! هنگامی که زنان مؤمن برای بیعت، نزد تو آیند که دیگر هرگز شرک به خدا نیاورند و سرقت و زناکاری نکنند و اولاد خود را به قتل نرسانند و افترا و بهتان میان دست و پای خود نبندند و با تو در هیچ امر معروفی )که به آن‏ها کنی( مخالفت نکنند، با آنان بیعت کن."

 در متون اسلامی نقل شده است که در زمان رسول خداصلی الله علیه وآله زنان، از جمله حضرت فاطمه‏علیها السلام در تشییع جنازه بعضی از مسلمانان شرکت می‏کردند و آن حضرت هم آنان را از این کار منع نمی‏کردند . اشتغال زنان پدیده اشتغال و کار از ابتداى زندگى اجتماعى بشر مورد توجه بوده است و اشتغال زنان همراه با مردان در مزارع و در خانه، امرى عادى تلقى مى شده و از آنجا که زنان حدود نیمى از جمعیت جهان را تشکیل مى دهند؛ نقش آنان عمدتا در برنامه هاى ملى و بین المللى در رابطه با نحوه برخورد با مقاطع مختلف زندگى و توسعه سرمایه گذارى، در مناطق در حال پیشرفت مهم تر است که متاسفانه نادیده گرفته شده است. زنان اولین افراد خانواده هستند که صبح قبل از همه کار را شروع مى کنند و آخرین فرد هستند که دست از کار مى کشند و همچنین از گذشته تا حال زنان از سنین کم چه در شهر و چه در روستا همواره به کار اشتغال داشته اند. ولى در بسیارى از جوامع کار زنان کم ارزش تلقى شده و یا در بسیارى از موارد ثبت نمى شود .امروزه تجدیدنظر در مفاهیم اشتغال و بیکارى یکى از مسایل مهم و اساسى مى باشد. انسان به طور طبیعى، گرایش به رشد و تکامل دارد و اصلى ترین تفاوت او با دیگر موجودات داشتن تفکر و خلاقیت است و براساس تفکر علمى، روش هاى نوین و شیوه هاى جدید در زندگى و محیط مادى اطراف خویش بیافریند. در نتیجه پویا بودن، آفریدن و خلق کردن و حرکت به سوى تکامل جزو ذاتى انسان است. به طور کلى زنان به دلایل چند اشتیاق بیشترى به کار کردن نشان داده اند. 1- عوامل اقتصادى که معمولا مهم ترین است. زنان براى جبران کمبود درآمد خانواده و بالا بردن قدرت خرید خانواده، براى کسب نوعى آزادى فردى ، استقلال و یا به عنوان ایمنى براى آینده خود با خانواده شان یا حضور فعال در اجتماع کار مى کنند. 2- میل شخصى زنان به گریختن محیط کسالت آور خانه، کارهاى تکرارى، لذت از کار در محیط بیرون و … از علل اشتغال زنان مى باشد.

 زنان به طور کلى فعالیت هاى مختلفى را در خانه و در خارج از خانه دارند. چنانچه کار را در معناى معمول آن، هر نوع اشتغالى که پاداش مالى بر آن مترتب باشد، بدانیم بسیارى از فعالیت هاى زنان در این مقوله نمى گنجد ، زیرا پاداش مالى ندارد. به طور کلى اگر کنش افراد را به صورت یک نظام در نظر بگیریم، رویکرد زنان به اشتغال خارج از خانه تحت تاثیر نظام هاى فرهنگى، اجتماعى، سیاسى، اقتصادى و نظام شخصیتى آنان است. زنان به واسطه نقش هاى محول خود انتظاراتى را باید پاسخگو باشند که از طریق جامعه پذیرى در خانواده و مدرسه فرا گرفته اند. زنان با اهداف جامعه مبنى بر نیاز به کار و فعالیت تولیدى در کارخانه ها و کارگاه ها و موسسات آشنا شده و با انگیزه هاى مختلف وارد چرخه کار مى شوند. تقسیم کار لازمه یک جامعه رشد یافته است که براساس استعدادها و توانمندى هاى افراد به وجود آمده است و ممکن است برحسب شرایط فیزیولوژیکى و سنى افراد فرق کند. به هر حال، موانع متعدد اجتماعى در اشتغال زنان وجود دارد ، زنان این نیروى عظیم که انواع مختلف کارها را چه به طور رسمى و چه غیررسمى انجام مى دهند، چنانچه به استعدادهاى بالقوه آنان توجه شود یکى از منابع سرمایه گذارى براى کشورهاى در حال توسعه خواهند بود. آثار مثبت و منفی اشتغال زنان بر اساس نتایج تحقیق طولانى یک موسسه مطالعاتى انگلستان بر روى زنان، داشتن شغلى مناسب، اثرى قطعى و مثبت بر سلامتى آنها مى گذارد. به گزارش پایگاه اینترنتى دویچه وله (رادیو آلمان)، دامنه تحقیقات این مرکز، زنان ۶۰ ساله و از لایه هاى اجتماعى مشابه را در برگرفته که وضعیت جسمانى همگى از هنگام تولد به دقت بررسى شده است. براساس این مطالعه، زنان و مادرانى که کار مى کرده اند، به مراتب از همسالان خود که همواره خانه دار بوده اند سالم تر مانده اند.

 این تحقیق در مجله هلسى لیوینگ ( زندگى سالم) به چاپ رسیده و یادآور این نیز هست که زنانى که داراى سه نقش هستند، کمتر از زنان خانه دار و خانه نشین دچار اضافه وزن مى شوند. در عین حال، تحقیق آکادمى اروپایى زنان در سیاست و اقتصاد مبین این است که زنان وقتى هم بیرون کار مى کنند و هم به خانه دارى و مادرى مى پردازند، پخته تر و قوى تر مى شوند. دویچه وله در ادامه افزود: نظرسنجى از ۵۰۰ مادر شاغل در سطوح مدیریت و تصمیم گیرى نشان مى دهد که قابلیت هاى این زنان در عرصه خانه و خانواده و در مولفه هاى تصمیم گیرى ن&#